Ο χρυσός αριθμός φ
Οι μεγάλοι φιλόσοφοι και επιστήμονες, όταν εξετάζουν αρμονικές σχέσεις στα διάφορα συστήματα, αναφέρονται πάντα στον χρυσό αριθμό φ που αποκαλείται και «χρυσή αναλογία» ή απλά «φ», επειδή εμφανίζεται συνεχώς σε νέους και απρόσμενους συσχετισμούς. Η χρυσή τομή, συνεπώς, είναι ένας από τους μέγιστους κανόνες για να εκφραστεί το ωραίο, το αρμονικό. Το σύμπαν δείχνει να τρέφει μια ιδιαίτερη αδυναμία σε αυτόν τον αριθμό με τα άπειρα δεκαδικά ψηφία.
Ο χρυσός αριθμός φ ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά από τους αρχαίους Έλληνες. Ο Πυθαγόρας παρατήρησε ότι τα φυτά και τα ζώα δεν μεγαλώνουν τυχαία, αλλά σύμφωνα με ακριβείς μαθηματικούς κανόνες. Αιώνες μετά, ο σπουδαίος Ιταλός μαθηματικός Φιμπονάτσι βρήκε την αναλογία του αριθμού φ (1 προς 1,618), την οποία και όρισε ως κλειδί της ομορφιάς, που ισχύει παντού – από το ανθρώπινο σώμα μέχρι την πιο περίτεχνη κατασκευή.
Σύμφωνα με την αναλογία αυτή, ο ομφαλός διαιρεί το ανθρώπινο σώμα σε λόγο χρυσής τομής. Υπό το ίδιο πρίσμα, ο αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ (1887-1965) κατασκεύασε μια κλίμακα αναλογιών που ονόμασε «Modulor», η οποία βασίζεται στο ανθρώπινο σώμα.
Προχωρώντας σε διάφορα σημεία του ανθρώπινου σώματος, μπορούμε να παρατηρήσουμε και άλλες διαιρέσεις σε χρυσό λόγο. Για παράδειγμα, ο καρπός διαιρεί το χέρι, από τον αγκώνα και κάτω, σε λόγο χρυσής τομής ενώ, αν παρατηρήσουμε τις φάλαγγες του δείκτη μας, φαίνεται πως καθεμιά βρίσκεται σε χρυσή αναλογία με την επόμενή της.
Η χρυσή αναλογία εμφανίζεται στις αναλογίες των δοντιών μας, του αυτιού μας αλλά και σε πολλές άλλες λεπτομέρειες του προσώπου μας, όπως είναι τα χείλη, τα μάτια ή ακόμα και η μύτη. Επίσης, το πλάτος του στόματος είναι φ φορές το πλάτος της μύτης.
Ο χρυσός αριθμός φ, ή αλλιώς ο αριθμός 1,618, συναντάται επομένως στη φύση, στις αναλογίες του προσώπου και του σώματός μας, στα λουλούδια και στα φυτά, στην τέχνη, στους ζωντανούς οργανισμούς, στα κοχύλια, στις κυψέλες των μελισσών, ακόμα και στη δομή του σύμπαντος και στις τροχιές των πλανητών. Ο χρυσός αριθμός φ θεωρούνταν από τους αρχαίους Έλληνες ως η θεϊκή αναλογία και η εφαρμογή του σε καλλιτεχνικά δημιουργήματα και κατασκευές οδηγούσε σε «άριστα» και «ωραία» αποτελέσματα.
Η πρόσοψη του Παρθενώνα αποτελεί ένα παράδειγμα χρήσης της χρυσής τομής (φ) στην αρχιτεκτονική. Ο ναός με την κύρια είσοδό του βλέπει ανατολικά. Το εσωτερικό μήκος του είναι 100 αττικά πόδια, δηλαδή 30,80 μέτρα. Μέσα σε αυτά τα νούμερα εκφράζονται καταπληκτικές αναλογίες. Ο αττικός πους (πόδι) είναι 0,30803 μέτρα ή αλλιώς 1/2φ, όπου το φ=1,61803 εκφράζει τη χρυσή τομή.
Η αρχιτεκτονική, αντιστοίχως, του χώρου της στοματικής κοιλότητας αποτελεί μια δομή με τρεις διαστάσεις (μήκος – πλάτος – ύψος) και μπορεί να προσομοιαστεί με την αρχιτεκτονική ενός ιερού ναού, όπως είναι χαρακτηριστικά ο ναός του Παρθενώνα. Ο χώρος του στόματος ορίζεται από τη βάση, δηλαδή την κάτω γνάθο, που προσδιορίζει την οριζόντια διάσταση (μήκος) με την προσθιοπίσθια κίνηση που επιτελείται, από την οροφή, δηλαδή την άνω γνάθο, που ορίζει την κάθετη διάσταση (ύψος) του προσώπου και τη διάταξη των οστών του κρανίου και των αεραγωγών κοιλοτήτων, όπως οι ρινικές θαλάμες και τα ιγμόρεια, και από τις κολόνες που συνιστούν τα κρυσταλλικής δομής δόντια, τα οποία ορίζουν τη διάσταση του εύρους (πλάτους) του στόματος.
Στην αρχαία Ελλάδα, οι κολόνες (κίονες) στην αρχιτεκτονική ακολουθούν τρεις ρυθμούς: τον δωρικό, τον ιωνικό και τον κορινθιακό. Εξελικτικά, προηγείται ο δωρικός, έπεται ο ιωνικός και τελευταίος ακολουθεί ο κορινθιακός. Η συμβολική τους αντιστοιχία, κατά τον Πλάτωνα (Φίληβος), είναι η συμμετρία, η αλήθεια και το κάλλος. Ο δωρικός ρυθμός μιμείται την ισχύ, με τη στήριξη μεγάλων βαρών, και άρα τη συμμετρία. Ο ιωνικός ρυθμός αντιστοιχεί στη σοφία και κατ’ επέκταση στην αλήθεια, καθώς η σπείρα υπαινίσσεται τη νοητική δύναμη (λόγος). Ο κορινθιακός ρυθμός εκπροσωπεί το κάλλος, καθώς είναι ο πλέον διακοσμημένος [Βιτρούβιος, Περί αρχιτεκτονικής].
Αν λάβουμε υπόψη ότι οι τρεις ρυθμοί αποτελούν έκφραση των τριών τμημάτων της ψυχής, μπορούμε να κάνουμε την ίδια διαπίστωση για το στόμα και τις ζωτικές λειτουργίες που επιτελεί (θρέψη, μάσηση, λόγος – επικοινωνία). Τα δόντια, οι κολόνες του ιερού ναού του στόματος, εκφράζουν τη δύναμη (ισχύ) και επιτελούν με ακρίβεια τη λειτουργία της μάσησης και επεξεργασίας της τροφής (δωρικός ρυθμός). Εκφράζουν τη σοφία και την αλήθεια, συμμετέχοντας στην εκφορά του λόγου και τη σωστή επικοινωνία (ιωνικός ρυθμός). Δημιουργούν το κάλλος και την ομορφιά του προσώπου μέσω του σχήματος και της διάταξής τους εντός του χώρου του στόματος (κορινθιακός ρυθμός).
Όπως συμβαίνει σε κάθε κατασκευή, έτσι και στο στόμα, η αρχιτεκτονική του χώρου θα πρέπει να αντανακλά την ισορροπία και στις τρεις διαστάσεις («εν τρισίν ο κόσμος ώρισται» – Αριστοτέλης, Περί ουρανού). Η οποιαδήποτε ανισορροπία εκφράζει μια δυσαρμονία η οποία συνδέεται άμεσα με την προσωπικότητα του ατόμου. Κάθε διάσταση έχει τη δική της συμβολική σημασία και σπουδαιότητα. Η ισορροπία μεταξύ των διαστάσεων καθορίζει τη διαμόρφωση και τον όγκο του στόματος, και κατ’ επέκταση τον προσωπικό χώρο του ίδιου μας του εαυτού.
Στην ησιόδεια κοσμογονία, ο κόσμος εισήλθε από το άπειρο χάος στη διάσταση του χρόνου και εξελικτικά μορφοποιήθηκε. Η εμβρυογένεση ακολουθεί ένα σχήμα ανάλογο με την κοσμογονία. Στη δεύτερη εβδομάδα του σχηματισμού του, το έμβρυο εμφανίζεται σαν μια σφαίρα που αποτελείται από δύο κοιλότητες, που βρίσκονται η μία πάνω στην άλλη. Ο μικρόκοσμος του στόματος, ως αντανάκλαση του μακρόκοσμου, αναπαράγει τον πρωταρχικό χωρισμό του επάνω από το κάτω, που είναι και η αρχή της γένεσης του κόσμου (Θεογονία Ησιόδου).
Το στόμα του μωρού, πριν την ανάπτυξη της οδοντοφυΐας, συμβολίζει το αρχικό χάος, δηλαδή τον χώρο χωρίς τη δομή, την οποία στην προκειμένη περίπτωση αποτελούν τα δόντια. Εκτός από τον διαχωρισμό του επάνω και του κάτω, τα δόντια χωρίζουν το εσωτερικό του σώματος από το εξωτερικό, θέτοντας ένα όριο ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κόσμους. Η λέξη «οδούς» (στη γενική «οδόντος») προέρχεται ετυμολογικά από τη ρίζα όδ- που προκύπτει από την αλλαγή (ετεροίωση) της ρίζας έδ- από το ρήμα έδω που σημαίνει τρώω, πολτοποιώ, και ως εκ τούτου επεξεργάζομαι την τροφή μου.
Με το ίδιο σκεπτικό, ο Όμηρος χαρακτηρίζει την οδοντοστοιχία ως «έρκος οδόντων». Αυτό το όριο δηλώνεται στον Όμηρο με τη φράση «ποίον σε έπος φύγεν έρκος οδόντων», δηλαδή ποια λόγια ξέφυγαν από το φράγμα των δοντιών σου. Ο βαθύτερος ποιητικός συμβολισμός της φράσης αυτής είναι σαφής: τα δόντια φυλάσσουν με στρατηγική, όπως οι φρουροί στην πρώτη γραμμή της άμυνας, αλλά είναι και τα πρώτα που θυσιάζονται και καταστρέφονται στο πεδίο της μάχης και της σύγκρουσης μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Ο Όμηρος βεβαίως θεωρεί συμβολικά το «έρκος οδόντων» ως σημείο ανάσχεσης της άκριτης και φλύαρης εκφοράς του λόγου. Δεν είναι τυχαίο πως η λέξη «όρκος», ως φύλαξη και προστασία των ανθρώπινων μυστικών, συνδέεται ετυμολογικά με τη λέξη «έρκος».
Στην αρχαία Ελλάδα, ο «έμφρων» λόγος απευθύνεται πάντα σε έλλογη ομάδα ατόμων, που είναι προσανατολισμένη σε κοινούς στόχους. Η κοινωνική συνύπαρξη και επικοινωνία χρειάζεται τον ανάλογο, χωροταξικά δομημένο χώρο για να εκφραστεί αρμονικά. Αυτός είναι ο χώρος της Αγοράς, όπου όλοι έχουν τη δυνατότητα της άμεσης πρόσβασης και συμμετοχής στις πολιτικές και πολιτειακές διαδικασίες, μέσω της αγόρευσης και του διάλογου. Στην Αγορά, στην αρχαία Αθήνα, υπήρχε αξιοζήλευτη χωροταξία. Μια βιβλιοθήκη και ένα ωδείο εξυπηρετούσαν τις πολιτιστικές ανάγκες. Πολυάριθμα μικρά ιερά και ναοί αποτελούσαν τόπους τακτικής λατρείας. Διοικητικές, πολιτικές και δικαστικές, εμπορικές και κοινωνικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές δραστηριότητες συγκεντρώνονταν στον χώρο της Αγοράς, στην καρδιά της αρχαίας Αθήνας.
Συμβολικά, μέσα στον μικρόκοσμο της στοματικής κοιλότητας, είναι απαραίτητη η φυσιολογική δομή και οι ισορροπημένες σχέσεις όλων των ανατομικών στοιχείων, δηλαδή η συνεργασία μεταξύ των δομών που οριοθετούν αυτόν τον χώρο (μεταξύ των δοντιών, της γλώσσας, των μυών και των οστών του κρανίου), προκειμένου να εκφραστεί ο λόγος καθαρά και συγκροτημένα. Παρόμοιες, δηλαδή, προϋποθέσεις με εκείνες που ίσχυαν στην αρχαία Αγορά, η οποία εγγυόταν, με την αξιοζήλευτη χωροταξία της, τη στήριξη και την ομαλή έκφραση του λόγου, καθώς και τη συμμετοχή στα κοινά.
Το στόμα χρησιμεύει στην εκφορά του λόγου αλλά και σε μη λεκτικές συμπεριφορές.
Μας εξυπηρετεί στο να εκφράζουμε μία μεγάλη γκάμα συναισθημάτων, από το χαμόγελο μέχρι την επιθετικότητα. Το στόμα και τα δόντια συμμετέχουν στη διαμόρφωση της αισθητικής του προσώπου, που είναι η βάση της κοινωνικής εικόνας του ανθρώπου. Ένα ζώο προβάλλει τα δόντια του για να δηλώσει την επιθετικότητά του. Αντιθέτως, στην περίπτωση του ανθρώπου, το χαμόγελο, δηλαδή η προβολή των δοντιών, είναι σημάδι καλωσορίσματος. Το στόμα και τα δόντια, καθώς αποτελούν αισθητήρια όργανα, συμμετέχουν στην απόλαυση και στη χαρά για ζωή.
